LỀU CHÕNG ĐI THI TẠI TRƯỜNG THI NAM ĐỊNH NĂM 1897

     Trong lịch sử khoa cử nước nhà: Nhà Lý mở khoa thi đầu tiên vào năm Ất Mão (1075). Khoa thi cuối cùng là của triều Nguyễn tổ chức vào năm 1919.  Khoa cử thời phong kiến có hai kỳ thi được coi như hai cửa ải, bước đường công danh của sỹ tử.

     Đó là kỳ thi Hương và thi Hội, thi Đình.

     Thi Hương: Là kỳ thi của một tỉnh hay nhiều tỉnh chung một trường thi. Thời Lê nước ta có 9 trường, thời Nguyễn có 7 trường.

    Trường thi Nam Định ban đầu có tên là Trường thi Vị Hoàng (ở làng Vị Hoàng- Nam Định). Năm 1825, sau khi có tỉnh Nam Định, trường Vị Hoàng được gọi là trường Nam Định.

     Đến năm 1831 ở phía Bắc chỉ có hai trường: Trường thi Hà Nội (gồm các tỉnh Hà Nội, Sơn Tây, Bắc Ninh, Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hưng Hóa, Ninh Bình, Thanh Hóa) và trường thi Nam Định (gồm các tỉnh Nam Định, Hưng Yên, Hải Dương, Thái Bình, Quảng Yên).

     Phép thi Hương được quy định từ thời Lê Thánh Tông, gồm có 4 kỳ thi. Đỗ kỳ trước mới được dự kỳ sau.

        + Người đỗ 2 kỳ gọi là Tú kép,

        + Đỗ 3 kỳ gọi là Tú mền.

        +Người đỗ 4 kỳ  thi Hương được chia làm hai loại: Loại 1 gọi là Cống sỹ hay Hương cống. Loại 2 gọi là Sinh đồ, loại này không được thi Hội.

         Đỗ đầu thi Hương được tuyên dương giải nguyên. Đến đời Minh Mệnh (1820 – 1840) đổi các danh hiệu Cống sỹ, Hương cống thành Cử nhân và Sinh đồ thành Tú tài.

         Thí sinh trúng tuyển trong kỳ thi Hương (đô loại 1) thì mới được thi Hội.

   Thi Hội và thi Đình là các kỳ thi để đánh giá tài năng cao nhất nhằm chọn nhân tài cho đất nước nên gọi là Đại khoa.

   Thí sinh thi Hội phải qua bốn môn thi (mỗi môn gọi là một trường). Thí sinh phải đủ điểm ở trường một mới vào được trường hai v.v… Đến trường thứ tư, người nào đủ điểm chuẩn quy định gọi là Trúng cách, tức là đỗ thi Hội. Người cao điểm nhất trong số thi đỗ gọi là Hội nguyên. Danh sách tiếp theo cũng ghi theo thứ tự điểm số từ trên xuống dưới. Nhưng thứ tự này (kể cả Hội nguyên) cũng chưa phải là học vị chính thức.

    Sau vài ngày, có khi vài tuần những người thi trúng cách được gọi vào hoàng cung để thi tiếp gọi là thi Đình (Điện thí), thi tại sân triều đình do vua trực tiếp ra đề thi và tự tay phê lấy đỗ.

     Ngày tuyên bố kết quả, các quan tân khoa được tiếp đãi lễ Đại triều tại Điện Thái Hòa, được ban mũ áo, ban yến ở vườn Quỳnh Lâm, cho cưỡi ngựa đi xem kinh thành, phố xá.

      Sau khi thi đỗ các Tân Khoa được về Vinh Quy Bái Tổ. Làng nào có người đỗ đại khoa phải đón rước linh đình. Theo phong tục, đỗ tú tài một làng đi rước, đỗ cử nhân một tổng đi rước, đỗ đại khoa một huyện đi rước, dân hàng tổng phải làm dinh nghè cho quan ở và người đỗ đạt cũng phải làm lễ tạ ơn dân làng và thày dạy. Triều đình cho quan Tuyên lô xướng danh và yết bảng ba ngày tại lầu Phú văn, cho dựng bia, chép sách lưu danh Tiến sỹ để nêu gương muôn thuở.